Lời đơn giản là lời mà ai nghe qua, đọc qua cũng hiểu được.

“Không làm các điều ác

Thực hành các điều thiện

Giữ tâm ư trong sạch

Chư Phật dạy như vậy.” (1)

Nhưng hiểu là một chuyện; thực hành là một chuyện khác. Thực hành sơ sài, qua loa là một chuyện; tận tâm nỗ lực thực hành ngày đêm, suốt cả một đời là một chuyện khác.

Lời đơn giản, nhưng phân tích mổ xẻ ra th́ có nhiều điểm cần giải thích. Chẳng hạn, thế nào là ác, thế nào là thiện; và giữ tâm ư trong sạch là giữ như thế nào.

Theo quan điểm Phật giáo, thiện là những hành vi, lời nói, ư nghĩ có lợi (cho ḿnh và) cho người, cho đa số người; ác th́ ngược lại, hại người hại vật, hại đa số người (2). Để phân biệt thiện-ác, cần có chánh kiến (hiểu biết đúng đắn). Nếu không có chánh kiến, có khi làm ác, ủng hộ người ác, tận t́nh thực hành việc ác mà không biết. Thế nên cần nh́n sự việc qua tác động của nhân-quả: lợi ích là thiện, tổn hại là ác. Không làm, nói và nghĩ điều ác v́ cái nhân xấu-ác chắc chắn dẫn đến kết quả làm tổn hại ḿnh và người, trong hiện tại và tương lai. Không làm ác chưa đủ, cần phải tích cực làm, nói và nghĩ điều lành, v́ nhân lành chắc chắn mang lại lợi ích cho ḿnh và cho người, trong hiện tại và tương lai.

Ư nghĩ thường dẫn đạo cho hành động và lời nói. Người ta không đơn giản làm ác, nói ác nếu trong tâm ư không có niệm ác. Do vậy cần quán sát, giữ ǵn, kiểm soát từng ư nghĩ: ư niệm ác th́ biết là ác, ư niệm thiện th́ biết là thiện. Giữ tâm ư trong sạch là thanh lọc thiện-ác. Ác th́ bỏ, thiện th́ giữ. Đây là bước căn bản của chánh tư duy, chánh niệm để tiến sâu vào chánh định.

 Như vậy, chỉ vài lời đơn giản trong bài kệ trên, đức Phật đă hướng dẫn cả cách sống, phương thức tu tập và hành đạo cho đệ tử, bất luận tại gia hay xuất gia; qua đó, có thể triển khai đầy đủ con đường Thánh tám ngành (3), áp dụng Giới, Định, Tuệ (4) trên vận hành của ba nghiệp (5): chánh kiến, chánh tư duy (Tuệ), chánh ngữ, chánh nghiệp, chánh mạng (Giới), chánh tinh tấn, chánh niệm và chánh định (Định). Từ đây, thực hiện cuộc sống lư tưởng chánh thiện thường nhật của người con Phật; và cũng từ đây, đặt chân lên lộ tŕnh của Bồ-tát hạnh đối với sinh loại và thế gian, trong đời này và nhiều đời sau.

Lời đơn giản, mở ra con đường vô hạn.

Pháp của Phật là như thế.

Đức Phật đă đến với cuộc đời như thế.

 

 

___________

 

(1)  Kinh Pháp Cú, Câu 183, bản Hán là “Chư ác mạc tác, chúng thiện phụng hành, tự tịnh kỳ ư, thị chư Phật giáo.” Bài kệ ngắn này được cho là nội dung cốt lơi của Ba-la-đề mộc-xoa (tịnh giới), được tụng đọc trong ngày thuyết giới của Tăng đoàn (trong thời gian đầu khi Phật mới chế định về ngày Bố-tát hàng tháng); về sau, “Ba-la-đề-mộc-xoa được lưu truyền giữa các bộ phái khác nhau không phải chỉ đơn giản có như thế. Nó là một hệ thống những điều cấm kỵ, qui định những trường hợp vi phạm và không vi phạm, cùng các h́nh thức xử trị và sám hối cho những tỳ-kheo vi phạm. Nói cách khác, đây là bộ luật của Tăng. Khi bộ luật này được hoàn chỉnh thành hệ thống gồm năm thiên và bảy tụ, th́ việc thuyết giới không c̣n đơn giản là đọc bài kệ bốn câu như đă nói. Thuyết giới kể từ bây giờ là đọc lại toàn bộ Ba-la-đề-mộc-xoa ấy.” (trích Yết-ma Yếu Chỉ, HT Thích Trí Thủ giảng thuật, Tỳ-kheo Thích Đỗng Minh và Thích Nguyên Chứng biên soạn, Hội Đồng Hoằng Pháp xuất bản 2021, Chương 5: Bố-tát và Thuyết giới, trang 206)

(2) Tham khảo thêm bài Thiện và Ác trong sách Phật Học Thường Thức của Cư sĩ Tâm Minh Lê Đ́nh Thám.

(3) Bát Chánh Đạo hay Bát Thánh Đạo (The Noble Eightfold Path; Pāli: Ariya Aṭṭhaṅgika Magga).

(4)  Tam học hay tam vô lậu học, là con đường tu tập do đức Phật khai thị, dẫn đến giải thoát an vui, niết-bàn tịch tịnh.

(5) Thân, khẩu và ư nghiệp – nghiệp tạo tác từ thân, miệng và ư.