SÂN TRƯỚC CÀNH MAI   (Khóc Thầy)   (Vĩnh Hảo kính dâng Thầy Bổn sư, HT. Trừng San, đạo hiệu Thích Hải Tuệ)   (1922 - 1991)     Người Á Đông thường lấy cây trúc hay cành mai để tượng trưng người quân tử. Vậy mà người ta có thể trồng cây trúc ở sau hè nhưng cành mai thì chỉ trồng ở sân trước hay đầu ngõ. Phải chăng đó là do cốt cách quý phái của chính cành mai?   Không phải chỉ ở Trung Hoa hay Việt Nam, mà ở nhiều nước khác người ta cũng thường trồng cây mai trước ngõ. Năm mới lớn tôi được đọc cuốn Vườn Đá Tảng (không nhớ bản dịch Việt ngữ của ai; còn bản Anh ngữ là The Rock Garden) của Nikos Kazantzakis, trong đó ông có đề cập đến các thẻ bài đeo trước ngực của những chiến sĩ Nhật Bản (samurais). Ông kể rằng người ta đọc thấy dòng chữ này trên thẻ bài của những chiến sĩ chết trận: "Hỡi cây mai trước sân nhà, ta không về nữa đâu. Nhưng còn ngươi, khi xuân về xin đừng quên nở hoa." Chẳng hiểu sao khi đọc tới câu đó, tôi cảm nghe lòng xúc động kinh khủng. Tự dưng tôi thâm cảm được nỗi khát khao của những chiến sĩ đó. Khát khao này không phải chỉ là ước mong chiến thắng, ước mong thanh bình để nhìn ngắm cành mai trước ngõ, để nhìn những mùa xuân nở rộ những cánh vàng sang cả quý phái, mà còn là khát vọng của muôn loài trong nỗ lực vươn tới vĩnh cửu.   Cuối tháng 11 năm 1991, mẹ tôi từ chùa Hải Đức Nha Trang, viết một tấm thiệp nhỏ báo cho tôi biết thầy bổn sư tôi vừa mất tại Việt Nam. Vì địa chỉ của tôi là địa chỉ mượn của một người bạn thân nên khi đến để nhận tin báo đó, tôi chỉ đọc qua cho biết chuyện rồi thôi, chẳng biểu lộ một xúc cảm rõ rệt nào. Ban đầu tôi ngỡ rằng tình cảm giữa tôi và thầy sau nhiều năm xa cách đã phai nhạt dần nên tôi không xúc động nhiều mà chỉ buồn chút đỉnh. Sau khi đến chùa báo tin và xin tổ chức lễ tưởng niệm và thọ tang vào tuần tới, tôi bình thản lái xe về. Suốt đoạn đường từ chùa về đến chỗ mình ở, tôi cũng không rơi được một giọt nước mắt thương thầy. Không ngờ khi về đến phòng riêng, tôi mới thực sự thấy đau nhói trong tâm can. Tôi lấy chiếc áo tràng cũ của mình ra, mặc vào, quay về hướng Việt Nam, sụp lạy thầy ba lạy. Sau đó, tôi ngồi vào bàn, lấy giấy bút ra, viết đôi lời về thầy.   ... (lược bớt một đoạn)   Tôi ngồi im một lúc lâu để nhớ về thầy trước khi viết. Hình bóng thầy hiện rõ trong tâm khảm tôi. Nét bình dân hiền hòa. Bóng dáng bao dung, trong sáng và thoát tục. Tôi sụt sùi khóc. Bóng thầy nhạt nhòa trong mắt tôi rồi như đọng lại một hình ảnh khác: cành mai. Một cành mai đẹp. Không hiểu sao đang tưởng nghĩ về thầy mà tôi lại nhìn thấy một cành mai. Nhưng cũng nhờ vậy mà lòng tôi thấy nhẹ, vơi đi những đau buồn. Và tôi cầm bút lên, viết một mạch theo tâm cảm của mình, vừa như biền ngẫu, vừa như văn vần, không được coi là chỉnh cho một thể tài nào cả. Viết như đang hầu chuyện với thầy, như đang đứng quạt cho thầy lúc còn bé thơ, như đang theo thầy dạo bước trên đỉnh đồi ngập sương sớm, như đang quỳ dưới chân thầy mà sám hối khi phạm lỗi. Nước mắt tôi cứ rơi theo từng dòng chữ. Chữ và lệ chan hòa vào nhau, tưởng như không có lúc ngưng lại được nữa.   Xong bài thơ, tôi đặt tựa đề là "Khóc Thầy" nhưng nhớ lại hồi đó bọn tiểu chúng tôi có đứa nào khóc là thầy la rầy dữ lắm--thầy cho rằng chỉ có con gái mới khóc, còn con trai mà khóc thì yếu lòng, mất dũng khí--nên tôi đổi tựa đề thành "Sân Trước Cành Mai."   Tôi đã đọc bài này trong buổi lễ tưởng niệm tại ngôi chùa mà tôi thường đến sinh hoạt, giảng pháp; và xin ghi lại đây lần nữa để dâng tặng thầy tôi cũng như để chia xẻ cùng tất cả những người học trò nào đã bất hạnh như tôi, không còn cơ hội để gần gũi và học hỏi với ân sư của mình nữa.       SÂN TRƯỚC CÀNH MAI     Hai mươi hai năm trước, đến chùa lễ Phật, nhìn dáng thầy uy nghiêm, con cúi chào mà khởi phát xuất trần hạnh nguyện. Hai năm sau vào chùa xuất gia, trông bóng thầy cao cả, con sụp lạy mà hưng phấn bồ đề đạo tâm. Cõi đạo vô biên, chân con bé bỏng, thầy dìu con bước, sáng chiều sớm tối với Tỳ Ni Nhật Dụng (1) Cửa pháp vô cùng, tâm con cạn cợt, thầy dạy con tu, phút giây tháng ngày trong Tịnh Độ Pháp Môn (2) Bưng bát cơm, nâng tách nước, tam thiên oai nghi (3) thầy chăm chút nhắc nhở Lau bàn thờ, tưới vườn hoa, bát vạn tế hạnh (4) thầy tỉ mỉ khuyên răn. Khi hoang mang, khi nản lòng, nhớ lấy gương thầy mà vươn mình bước thẳng Lúc vấp ngã, lúc buông xuôi, ôn lại lời thầy mà ngước mặt đi lên. Lời người đó, ấu thời xuất gia, tâm chưa vọng động dễ huân tập để mai này "thiệu long thánh chủng" (5) Gương thầy đây, tuổi thơ vào chùa, chân còn chập chững đã cảm nhận từ bây giờ "phát túc siêu phương" (6). Cơm đạm bạc nhờ thế mới nuôi bền giống Phật Áo thô sơ do vậy mà che ấm thân Phàm. Nào Hải Đức, Linh Sơn (7), tứ sự hiến tăng, lễ nghi thị chúng, hàng trăm tăng sinh thầy chăm sóc Kìa Linh Phong, Diên Thọ (7), đại điện trung hưng, thuyết pháp độ nhân, hàng ngàn tín chủ thầy dạy khuyên. Đây Giám sự, kia Trú trì (7) Đồi Trại Thủy bước hoài không mỏi Dốc Linh Sơn leo mãi chưa sờn. Nay thị thành, mai quận lỵ Mưa Nha Trang chẳng ngăn việc Chúng Gió Diên Khánh không cản chuyện Chùa. Hạnh sâu chí cả, công đức vun bồi so biển rộng Nguyện lớn tâm bền, lợi lạc gieo trồng sánh trời cao Giới luật nghiêm minh, danh thơm muôn thuở pháp khí (8) Đạo hạnh thanh tịnh, tiếng tốt ngàn đời trượng phu. Tăng tướng oai nghiêm vương-tượng (9) nhưng tính khí bình dị hiền hòa, cảm hóa hậu lai thân giáo (10) Khẩu khí cao vời sư-tử (9) mà lời lẽ nhân hậu khiêm cung, thu nhiếp môn sanh pháp đàm (11).   Rồi ngày qua mau, tháng qua mau Bỗng chốc tuổi hạc trên đầu trông thấy rõ. Lặng lẽ trên non, ngẫm lại một đời hoằng hóa Như thoáng mây bay giữa vòm trời cao rộng Như cánh nhạn chiều thoạt biến giữa từng không. Đường bay nào? Vết tích nào? Hư ảnh xôn xao dòng biến dị Bóng câu thấp thoáng cuộc chơi tàn. Một phút quay đầu sinh tử rụng Hốt nhiên quên sạch bụi trần gian. Áo vải đầu non nghe gió thoảng Gậy trúc lưng đồi nhìn mây bay Mấy mươi năm, Dòng nước chảy Nước chảy một dòng chảy trong veo Nước chảy một đời chảy trong không. Vỗ tay cười chào tam thế mộng Thong dong cất bước vào vô cùng.   Mấy mươi năm Dòng nước chảy Cuộc thế vô thường đưa huyễn tượng đi xa Cõi đạo mênh mông đón pháp thể vào dòng. Đi xa đi xa, nghìn thu mất dấu Vào dòng vào dòng, muôn đời bất diệt...   Từ phương xa con vọng về ngưỡng lạy Giác linh thầy an trú cõi vô biên Con nghiệp chướng nặng nề chưa dứt hết Nẻo gian trần vướng víu những nghịch duyên Theo bước thầy mà theo không đến chốn Thì ý nghĩa gì những giọt lệ khóc than!   Vẳng bên tai còn nghe lời thầy dạy Từng chữ một con khắc mãi vào tim. Nhưng hôm nay khi thầy nằm xuống Con đã thôi không khoác pháp y vàng Ngưỡng vọng ân thầy mà xấu hổ phận mình Nặng tình trần con quay về thế gian Không theo kịp thầy bước chân đại nguyện Không theo kịp thầy nếp sống thanh cao Đời - Đạo hai cõi đã ngăn cách Nay Diệt - Bất Diệt càng xa hơn.   Chim nào nhớ tổ quay về sớm Con nay gẫy cánh quặn lòng đau Nhớ thương thầy mà đành nén chịu Khóc cho mình bất hạnh lao đao. Con không về thọ tang kính lễ Xin chân thành đốt nén tâm hương Viết trang thơ trong từng giọt lệ Hình bóng thầy tâm khảm còn vương.   Ngưỡng lạy thầy, cha hiền cao cả Tha thứ cho con như thầy đã từng. Hai mươi năm được thầy huấn dục Ân nghĩa đó làm sao đền đáp! Đành nuốt nghẹn thống trách tự thân. Bao kỷ niệm năm xưa sống lại Nghĩa thầy-trò ký ức hằn sâu Tình sư-môn nào dễ phai lạt Nát can trường chưa thỏa niềm đau.   Bây giờ cửa tùng đã ngăn hai Thầy về cõi ấy, con bên này Tâm thức mê muội con phải xa thầy mãi Biền biệt nghìn năm không có ngày trùng lai.   Con thống thiết dâng lời sám hối Và lòng thành cúi lạy ân cao. Cuộc thế vô thường con đã biết Lòng đau không khỏi giọt lệ trào Sinh tử ba đời đều như mộng Con còn lẩn quẩn khóc chiêm bao.   Nhớ mỗi xuân về thầy cắm mai Hoa mai vàng rực như áo thầy Cuối xuân hoa còn tươi thắm mãi Thầy cười: "tạc dạ nhất chi mai" (8)   Năm nay xuân về thầy vắng bóng Cành mai sân trước còn đơm bông Hoa thắm muôn xuân hoa bất diệt Hạc về cõi ấy múa trong không.   Thênh thang mây trắng qua trời cũ Bát ngát ráng hồng nhuộm sông xưa Trời cao nước rộng chung màu biếc Ráng hồng mây trắng cùng nhịp đưa. Cùng nhịp đưa Trên sông xưa Lãng đãng thinh không cánh hạc Mang mang sông nước một trời Chẳng bay đi nên chẳng bay về Trước sân còn nở một cành mai.     (North Hollywood, California, 1991)     ________________     Chú thích: Phương pháp giữ tâm chánh niệm, áp dụng vào mọi sinh hoạt hàng ngày trong cửa chùa. Đây là tên của một trong bốn cuốn luật mà một chú tiểu (Sa-di) phải học thuộc và thực hành nghiêm nhặt. Phương pháp trì niệm danh hiệu Đức Phật A Di Đà, nguyện sinh về cõi Tịnh Độ. Ở đây muốn nói là niệm Phật quanh năm suốt tháng, không để các vọng niệm xen vào. Các khuôn phép căn bản giữ gìn thân tâm của một người tu, sao cho được trang nghiêm, chánh hạnh trong mọi hành động, cử chỉ, lời nói, và trong mọi thời gian quá khứ, hiện tại, vị lai. Cũng như tam thiên oai nghi ở chú thích (3), nhưng đi sâu vào chi tiết hơn. Nối tiếp và làm hưng thịnh dòng giống của Phật (Quy Sơn Cảnh Sách văn - HT Thích Trí Quang dịch) Cất bước đi là hướng tới một phương trời cao rộng (Quy Sơn Cảnh Sách văn - HT Thích Trí Quang dịch) Chùa Hải Đức, Phật Học Viện Linh Sơn, Chùa Linh Phong, Chùa Diên Thọ, là bốn nơi thầy nhận trách nhiệm Giám sự, Giám viện và trú trì. Pháp khí là những dụng cụ trong thiền môn để thực hành nghi lễ. Nghĩa bóng dùng để chỉ bậc chân tu đạo hạnh. Vương-tượng (tượng vương) và Sư-tử đều là hình ảnh dùng làm biểu tượng để chỉ bậc chân tu, đạo cao đức trọng trong cửa thiền. Cảm hóa bằng thân giáo là dùng chính bản thân mình, với sự hành trì nghiêm mật của mình để dạy dỗ nêu gương cho người khác. Đàm luận, giảng thuyết về Phật Pháp. Viết cho đủ là "Đình tiền tạc dạ nhất chi mai", nghĩa là, đêm qua sân trước hãy còn một cành mai (nở nụ). Ý chỉ sự bất sinh bất diệt của bản thể.